Filologia Klasyczna

Program kierunku Filologii klasycznej łączy tradycję z nowoczesnością. Jako kierunek studiów była ona obecna w strukturze Uniwersytetu w Poznaniu od samego początku. W ostatnich latach ze względów formalnych była prowadzona jako specjalność na kierunku filologia. Przywrócenie jej rangi samodzielnego kierunku jest bardzo istotne merytorycznie i wizerunkowo, a zwłaszcza stanowi doskonałe zwieńczenie stulecia studiów klasycznych w Poznaniu, niedawno zaprezentowanych w liczącym niemal sześćset stronic tomie Aetas Aurea. Sto lat filologii klasycznej na Uniwersytecie w Poznaniu 1919–2019, pod redakcją Elżbiety Wesołowskiej i Piotra Urbańskiego (Wydawnictwo Naukowe UAM: Poznań 2019). Warto podkreślić, że tylko dwa wielkie totalitaryzmu dwudziestego wieku, z podobnych wszakże powodów, zablokowały rozwój studiów klasycznych i jej obecność jako kierunku kształcenia.

Filologia klasyczna (studia pierwszego stopnia) oferuje elastyczny, stworzony w oparciu o konsultacje z zewnętrznymi interesariuszami program studiów, który stanowi odpowiedź na wyzwania związane ze zmieniającą się funkcją badań nad antykiem i z nowym miejscem humanistyki w społeczeństwie. Fundamentem tego programu jest zaawansowana znajomość języków, literatury i kultury starożytnej Grecji i Rzymu, a także rozpoznawanie nowych ról kulturowych przypisywanych powyższym zjawiskom, modyfikowanym obecnie na potrzeby współczesnego społeczeństwa. 

Na stopniu drugim proponujemy studentom specjalność edytorsko-translatorską. Absolwent uzyska więc kompetencje i praktyczne umiejętności z zakresu translatoryki tekstów greckich i łacińskich, a także edycji i krytyki tekstów. Są to więc dwa obszary filologii klasycznej, tradycyjnie uważane za jej ukoronowanie, podejmowane przez najwybitniejszych uczonych. Jednocześnie odpowiadają one zapotrzebowaniu społecznemu na pojawianie się w każdym pokoleniu nowoczesnych przekładów kanonicznych tekstów antycznych, jak i poszerzaniu dostępności tekstów dotąd nietłumaczonych na język polski. 30 godz.): Edytorstwo i redakcja tekstu, E-edytorstwo, Teoria przekładu, Krytyka tekstu, a ponadto cztery konwersatoria z przekładu literackiego prozy i poezji greckiej i łacińskiej oraz zajęcia praktyczne z tłumaczenia tekstów naukowych z języków nowożytnych.

Filologia klasyczna ma ambicje kształcenia specyficznej odmiany „pracowników wiedzy” (knowledge workers); ich cechą charakterystyczną będzie nieustanna gotowość do objaśniania tych współczesnych zjawisk, które nie mieszczą się bez reszty w wąsko rozumianej teraźniejszości, wykraczają poza doraźność, są zakorzenione w odległej tradycji. 

Nowocześnie pojmowane studia filologiczne to dialog z przeszłością na temat teraźniejszości i przyszłości. Ma to określone konsekwencje: filolog klasyczny nie tylko przecież bada dawno powstałe teksty, ucząc się przy tym zadawać im adekwatne i owocne pytania, ale także dołącza dzięki swoim badaniom do niekończącego się szeregu tych, którzy zajmowali się i fascynowali antykiem grecko-rzymskim (tylko biorąc pod uwagę czasy najnowsze do grona tego należeli choćby tacy wpływowi twórcy i myśliciele, jak Friedrich Nietzsche, Sigmund Freud, Igor Strawiński, Thomas Stearns Eliot, James Joyce, Simone Weil, Hannah Arendt, Pier Paolo Pasolini, Jorge Luis Borges, Michel Foucault, John Maxwell Coetzee, Derek Walcott, a także – z rejonów kultury popularnej – Neil Gaiman czy Quebonafide).

Filologia klasyczna to jednak przede wszystkim studia źródłowe – studia te dostarczają bowiem wiedzy na temat tekstów będących kamieniami milowymi naszej cywilizacji, nośnikami fundamentalnych znaczeń, których ranga nie wygasła do dzisiaj. Nieprzypadkowo pierwszym tekstem wydanym w niedawno powstałej serii omawiającej „książki, które wstrząsnęły światem” było opracowanie Państwa Platona, a kolejnym – omówienie eposów Homera. Dzięki filologii klasycznej można zatem sięgać właśnie do owego odległego wprawdzie, ale i nieustannie pulsującego źródła, zdobyć klucz do kodu kulturowego, który tworzył – i tworzy nadal – najbardziej uniwersalny z języków naszej cywilizacji. Nie ulega jednak poza tym wątpliwości, że rozszyfrowywanie wspomnianego kodu wyposaża filologów klasycznych w szczególne kwalifikacje – zapewne nie bez przyczyny brytyjski wywiad rekrutuje jako szyfrantów znawców greki i łaciny (zob. np. https://www.academia.edu/3439779/A._Chaniotis_A._Kuhn_and_C._Kuhn).

„Martwe” języki antyczne bywają więc, paradoksalnie, narzędziami ułatwiającymi rozumienie współczesnego świata. Nie sposób byłoby wyliczyć, w jak wielu kontekstach (naukowych, literackich i artystycznych) owe języki dzisiaj występują. Greka i łacina stanowi tradycyjne i nadal niepomijalne zaplecze terminologiczne dla wielu profesjonalnych dyskursów; dzięki znajomości tych języków absolwent filologii klasycznej nie tylko będzie miał możliwość, przykładowo, dotrzeć do oryginalnych znaczeń Agambenowskich pojęć tumultus, dzoe i bios, nie tylko będzie mógł orzec, czy trafne są feministyczne rozważania dotyczące „pępka świata” (omphalos), nie tylko rozumieć oparte na łacinie żarty językowe Joyce’a, ale także, w razie potrzeby, dostarczać intelektualistom informacji pomocnych przy wynajdywaniu i wytwarzaniu nowych kategorii poznawczych i terminów, służących do opisu bieżącej rzeczywistości. 

Należy zwrócić uwagę na wpisaną w koncepcję programu filologii klasycznej misję, znajdującą odzwierciedlenie w efektach uczenia się, związaną z kształtowaniem dziedzictwa kulturowego. Absolwent tego kierunku winien m.in. „dostrzegać i interpretować wpływ literatury i kultury grecko-rzymskiej na literaturę i kulturę europejską” oraz być gotowym do „wypełniania zobowiązań społecznych polegających na działaniach na rzecz zachowania kulturowego dziedzictwa antyku”.

Możliwości zatrudnienia (typowe miejsca pracy) absolwentów studiów pierwszego stopnia są dość szerokie i – podobnie jak w przypadku większości kierunków humanistycznych – nie do końca możliwe do przewidzenia. Dotychczasowe doświadczenia związane z prowadzeniem specjalności filologia klasyczna na kierunku filologia dowodzą, że ze względu na doskonałe przygotowanie merytoryczne, w tym językowe, literackie i kulturowe, instytucjach kultury, redakcjach, bibliotekach. Ich umiejętności samokształcenia powodują, że świetnie przystosowują swoje kompetencje i wiedzę do różnych miejsc pracy. Przede wszystkim jednak absolwenci filologii klasycznej funkcjonują jako tłumacze, uznani i nagradzani ogólnopolskimi nagrodami, jak choćby „Literatury na świecie”.

Po ukończeniu studiów pierwszego stopnia absolwenci mają możliwość kontynuowania kształcenia na tym samym kierunku na studiach drugiego stopnia. W ostatnich latach podejmowali je niemal wszyscy absolwenci. Przygotowanie literaturoznawcze i językoznawcze absolwentów pozwala im podjąć studia także na innych kierunkach, np. Literatura powszechna. Możliwości zatrudnienia (typowe miejsca pracy) absolwentów studiów pierwszego stopnia są dość szerokie i – podobnie jak w przypadku większości kierunków humanistycznych – nie do końca możliwe do przewidzenia. Dotychczasowe doświadczenia związane z prowadzeniem specjalności filologia klasyczna na kierunku filologia dowodzą, że ze względu na doskonałe przygotowanie merytoryczne, w tym językowe, literackie i kulturowe, instytucjach kultury, redakcjach, bibliotekach. Ich umiejętności samokształcenia powodują, że świetnie przystosowują swoje kompetencje i wiedzę do różnych miejsc pracy. Przede wszystkim jednak absolwenci filologii klasycznej funkcjonują jako tłumacze, uznani i nagradzani ogólnopolskimi nagrodami, jak choćby „Literatury na świecie”.

Po ukończeniu studiów drugiego stopnia absolwenci mają możliwość kontynuowania kształcenia studiach trzeciego stopnia w zakresie literaturoznawstwa i językoznawstwa, prowadzonych dotąd przez Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej.